خشونت و آزار جنسی عليه زنان – بخش اول – مقدمات

خشونت و آزار جنسي زنان به عنوان يكي از انواع انحرافات اجتماعي، از عوامل مهم اختلال امنيت فرهنگي، اجتماعي، نظم و انتظام جوامع محسوب مي‌شود و به همين دليل نظام‌هاي مختلف حقوقي راه‌كارها، تدابير و اقدامات ويژه‌اي را در كنترل، برخورد و ريشه‌كن كردن آن اتخاذ مي‌كنند. در اين ميان نظام حقوقي اسلام و سياست جنايي متخّذ از آن با انحرافات جنسي عموماً وخشونت و آزارجنسي خصوصاً به شدت برخورد مي‌كند. در اين بلاگ درصددیم با ارائه تعريفي از خشونت و آزارجنسي و ذكر انواع آن، به بررسي اجمالي و تبيين احكام فقهي و مجازات‌هاي مقرر در قانون در اين زمينه بپردازیم.

هر نظام اجتماعي داراي هنجارها و الگوهاي رفتاري متعارف است كه مورد قبول جامعه‌مي‌باشد و فاصله گرفتن از آن موجب بروز انحراف و كجروي مي‌شود. فطرت انسان و روح جوامع انساني ذاتاً با هر گونه زور وخشونت مخالف است و به همين دليل كاربرد هرگونه خشونت، انحراف و كجروي محسوب مي‌شود. بررسي‌هاي تاريخي نشان مي‌دهد؛ اين نوع از انحراف، سابقه طولاني به درازاي عمر بشر دارد و به هر ميزاني كه بشر از آموزه‌هاي آسماني فاصله بگيرد، بر حجم، تنوع، تعدد و تكثر انحرافات، كژروي‌ها، جنايات و فجايع افزوده مي‌شود. در معارف ديني و تعاليم آسماني انواع و اشكال خشونت و آزاررساني نسبت به انسان‌ها، بلكه نسبت به همه موجودات اعم از گياهان و حيوانات ممنوع و ناپسند شمرده شده است و در روابط اجتماعي، رعايت حقوق يكديگر و ابراز مهرباني، شفقت، محبت، انس و وفق و مدارا مورد سفارش و تأكيد فراوان بوده است.

در لغت نامه دهخدا مقابل كلمه «خشونت» آمده است: درشتي و زبري، ضد لينت و نرمي، خلاف نعومت، غلظت و سخت رويي و سختي و تندي و تيزي، غضب و خشم، حقارت و اهانت در مقابل كلمه «لينت» كه به معني نرمي، سهلي و سادگي مي‌باشد“.¹بر اين اساس هر گونه رفتار يا گفتاري كه متضمن درشتي، سخت‌رويي، تندي، غضب، خشم، حقارت و توهين باشد، خشونت ناميده مي‌شود. اگر رفتارهاي فوق مبتني بر جنسيت باشد، تعبير به «خشونت عليه زنان» مي‌شود. بنابراين خشونت عليه زنان مبتني بر جنسيت و توأم با يك نوع آسيب و صدمه اعم از جسمي، جنسي، رواني، قولي و فعلي است. به عبارت ساده‌تر مي‌توان رفتار توأم با آسيب مبتني بر جنسيت را خشونت عليه زنان دانست در اين تعريف سه عنصر اساسي مشاهده مي‌شود:

الف) عنصر «رفتار»،شامل هر نوع رفتار، از سوي هر كسي اعم از خويشاوند و بيگانه مي‌شود.

ب) «آسيب»، شامل هر نوع آسيب اعم از جسمي، روحي، رواني و جنسي مي‌شود.

ج) عنصر «جنسيت»، نيز فصل مميّز اساسي در اين تعريف است و منظور آن است كه به «صرف مؤنث بودن» اقدامات آسيب‌زا بر فردي اعمال شود. در ميان انواع خشونت عليه زنان «خشونت جنسي» از اهميت و حسّاسيت بيشتري برخوردار است.

خشونت جنسي به هر نوع رفتار خشن جنسي يك فرد، نسبت به ديگري عليرغم مخالفت وي، اطلاق مي‌شود. اين رفتار خشن جنسي مي‌تواند با انگيزه تهديد، سوء استفاده، صدمه و آسيب جنسي انجام پذيرد.

به عبارت ساده‌تر هر نوع رفتار جنسي به عنف، خشونت جنسي ناميده مي‌شود. همانند تعريف قبلي در اين تعريف نيز عناصري به عنوان جنس و فصل وجود دارد. اين تعريف را مي‌توان به دو بخش «رفتار مبتني بر جنسيت» و «عنف و زور» تقسيم كرد و در يك تحليل دقيق‌تر، سه عنصر «رفتار»، «جنسيت» و «عنف» قابل شناسايي و متمايز از يكديگر است.

«رفتار» از يك جنبه به صورت فعل يا ترك فعل است و از جنبه ديگر فيزيكي يا گفتاري مي‌باشد. عنصر «جنسيت» نيز نوع رفتار را مشخص مي‌كند و در حقيقت فصل مميّز رفتار جنسي از ديگر رفتارها مي‌باشد. اين عنصر نشان دهندة تمايلات جنسي مرتكب است كه از طريق رفتار وي بروز و ظهور پيدا مي‌كند. رفتار جنسي به صورت «عنف» يا «بدون عنف» مي‌باشد. به همين دليل احتياج به فصل مميّز ديگري است تا تعريف دقيق‌تري از خشونت جنسي به‌دست آيد. بر اين اساس اصطلاح «عنف» نشان دهندة وجود عنصر خشونت، زور، اجبار، اكراه و عدم تمايل زن مي‌باشد و بدين صورت رفتارهاي جنسي كه در آن رضايت زن وجود داشته باشد، از آن متمايز مي‌شود. لازم به ذكر است كه خشونت از مقولات قابل تشكيك و داراي شدت و ضعف مي‌باشد، ولي همه مراتب آن دربردارنده نوعي درشتي، تندي و غضب بوده كه پايين‌ترين مرحله خشونت «آزار» است. بر اين اساس هرگونه اعمال، رفتار يا گفتاري كه مايه چندش و ناخشنودي ديگران شود، خشونت محسوب مي‌گردد.